DİZİLER
Melodiyi bir sisteme bağlı olarak, oluşturmanın kaynağı Dizilerdir.Pesten başlayarak ard arda çeşitli aralıklarla tiz sesler ekleyerek oluşturduğumuz gruba dizi denir. Dizinin seslerini kullanarak melodiler oluştururuz. Pek çok farklı dizi türü bulunur. Batı müziğinin temeli Diyatonik dizidir.
DİYATONİK DİZİ: Tam ve yarım ses aralıklarından oluşur.
Diyatonik ses dizileri: Modal, Majör, Minör ses dizileri şeklindedir. Batı müziğinde en çok kullanılanları, Majör ve Minör ses dizileridir.
KROMATİK DİZİ: Yarım ses aralıklarından oluşur.
TAM-TON DİZİ: Tam ses aralıklarından oluşur.
Majör Dizi:
Pes ten tiz e doğru 2 tam 1 yarım 3 tam 1 yarım aralığa Majör dizi denmektedir.
Tonalite (Ton): Dizideki Karar Sesi, Dizinin adını oluşturmakta ve dizideki tüm sesleri kendine çekmektedir, Bu nedenle dizinin ilk sesi temel ses olarak tonaliteyi belirleyen sestir.
DO Diyatonik dizi, DO majör dizidir, Bu diyatonik dizinin ilk üç sesinin (Pes ten tiz'e doğru) Büyük olmasından kaynaklanmaktadır. Dizinin ilk üç sesi Büyük Üçlü aralıktadır. (B3), Do Diyatonik dizide mi-fa arası ve si-do arası Küçük ikili, Diğer ses aralıkları Büyük ikilidir, aynı zamanda ilk üç sesi büyük üçlüdür. Bu diziye Do Majör Dizi denir.
Dizideki sesler en pes'inden en tiz'ine doğru derecelendirilir. Ton'u belirleyen
ilk nota sesi=I ikinci ses=II üçüncü ses=III Dördüncü ses=IV Beşinci ses=V Altıncı ses=VI
Yedinci ses=VII Sekizinci ses=VIII şeklinde gösterilir. Bu anlatıma göre Do majör dizi de I ci ses do dur. III cü ses Mi dir V inci ses sol dür. VII ci ses ? evet si dir.
Dizi sesleri bulundukları dereceye göre Durucu yada Yürüyücü özellik taşır. Müzikal etki bakımından Yürüyücü sesler Durucu seslere gitme eğilimi taşır. I ve III cü derecelerdeki seslerin DO majör dizi de (DO ve Mİ) Duruculuk etkileri daha belirgindir. V ci derece Duruculuk etkisi bakımından en zayıf olandır. Majör dizideki sensible (yeden ) olarak adlandırılır. Eksen sese gitmek isteyen Yürüyücülük özelliği taşır. tonal duygunun oluşmasında oldukça etkili bir işlev üstlenir.
NOT: Dizinin II ci derecesi genellikle I ci derece, nadiren III cü dereceye, IV cü derece ise genellikle III cü dereceye nadiren V ci dereveye gider.
Örneğin Sol majör Dizi Yapalım. Dizideki sesler en pes'inden en tiz'ine doğru derecelendirilir. Ton'u belirleyen
ilk nota sesi=I ikinci ses=II üçüncü ses=III Dördüncü ses=IV Beşinci ses=V Altıncı ses=VI
Yedinci ses=VII Sekizinci ses=VIII şeklinde gösterilir. Bu anlatıma göre Do majör dizi de I ci ses do dur. III cü ses Mi dir V inci ses sol dür. VII ci ses ? evet si dir.
Dizi sesleri bulundukları dereceye göre Durucu yada Yürüyücü özellik taşır. Müzikal etki bakımından Yürüyücü sesler Durucu seslere gitme eğilimi taşır. I ve III cü derecelerdeki seslerin DO majör dizi de (DO ve Mİ) Duruculuk etkileri daha belirgindir. V ci derece Duruculuk etkisi bakımından en zayıf olandır. Majör dizideki sensible (yeden ) olarak adlandırılır. Eksen sese gitmek isteyen Yürüyücülük özelliği taşır. tonal duygunun oluşmasında oldukça etkili bir işlev üstlenir.
| Yürüyücü sesler = Y | Durucu Sesler = D | |
| II ci ses | —► | I yada III cü ses e gider. |
| IV cü ses | —► | III yada V ci ses e gider |
| VI cı ses | —► | V ci ses e gider |
| VII ci ses | —► | VIII ci sesa e gider. |
NOT: Dizinin II ci derecesi genellikle I ci derece, nadiren III cü dereceye, IV cü derece ise genellikle III cü dereceye nadiren V ci dereveye gider.
Eksen(karar ) sesi değiştirerek, aynı do majör özelliklerine sahip başka majör diziler de yapabiliriz. Adını eksen sesinden alan, örnek. Re majör, mi majör, sol majör dibi diziler oluşturulabilir.
1- Sol majör dizinin ilk sesi Sol sesini dizek üzerine yerleştirelim.
2- sol den sonraki sesleri de dizek üzerine yazalım. la si do re mi fa, sol.
3- Notaların arasına Do majör aralıklarını yazalım neydi 1,1,1/2,1,1,1,1/2. yani sol ile la arasına 1, la-si arasına 1, si-do arasına 1/2, do-re 1, re-mi 1, mi-fa 1, fa-sol 1/2 yazın.
4- şimdi pesten tize doğru kontrol edelim. nota sesleri aralıkları doğrumu. iki tam bir yarım, üç tam bir yarım, aralığa uymayan mi-fa aralığı var. bu aralık 1=tam olması gerekirken ,o 1/2=yarım aralık, aynı zamanda fa-sol aralığı 1/2=yarım olması gerekirken 1=tam aralık. O halde Fa sesini yarım ses tizleştirirsem. hem mi-fa arası 1=tam ses olacak, hem de fa-sol arası 1/2=yarım ses olacak. o halde fa sesini fa# yaparım. böylece sol majör dizi oluşur.
Dizi derecelerine göre sol majör dizi de SOL=I, LA=II Sİ=III DO=IV RE=V Mİ=VI FA#=VII SOL=VIII ci ses olur.
Minör Dizi:
Doğal Minör Dizi:
Pes ten tiz e doğru 1 tam 1 yarım 2 tam 1 yarım 2 tam aralığa Doğal Minör dizi denmektedir. Majör dizinin Altıncı derecesinde bulunur.
Minör denmesinin nedeni. Doğal minör dizinin ilk üç notasının Küçük üçlü K3 olmasından dolayıdır.
Doğal La minör dizi: Do majör dizinin altıncı derecesinden başlar arıza almaz.
Doğal La minör dizi: Do majör dizinin altıncı derecesinden başlar arıza almaz.
Armonik Minör Dizi:
Doğal minör dizinin VII ci. derecesinin yarım ses tizleştirilmesi ile elde edilir. Bunu yapmamızın nedeni VIII sese bir yeden yarım ses ile giderek daha güçlü bir kalıcılık elde etmek içindir. Böylece VII ci ses yarım ses tizleştirilirse. 1 tam 1 yarım 2 tam 1 yarım 1,5 ses 1 yarım ses aralığı oluşur.Melodik Minör Dizi:
Armonik minör dizinin VII ci. derecesinin yarım ses tizleştirilmesi ile VI ile VII ci ses arasında Artık ikili aralık oluşur bu A2 aralığı uyumsduz aralıktır, tam aralık yapmak için VI ses yarım ses tizleştirilir. Böylece çıkıcı aralıklar 1 tam 1 yarım 4 tam 1 yarım ses aralığı oluşur. İnici olarak doğal minör dizi gibidir. 1 tam 1 yarım 2 tam 1 yarım 2 tam dlr. bunu elde etmek için vı ve vıı ci sesler nötür hale getirilir.
Hiç yorum yok :
Yorum Gönder
Ne Düşündüğünüzü Yazın (Comment)